Podstawą takich badań jest ankieta kierowana do rolników w cyklu kwartalnym, zawierająca pytania, na które respondenci odpowiadają w formie ocen subiektywnych, tj.: mniej, więcej, lepiej, gorzej lub powyżej/poniżej normy.
Ankieta zawiera pytania o:
- przychody pieniężne,
- oszczędności,
- zadłużenie,
- zakupy bieżące (nawozy, pasze, środki ochrony roślin),
- inwestycje (maszyny i urządzenia, budynki i budowle),
- kredyty (preferencyjne, rynkowe),
- ocena perspektyw gospodarstwa.
W analizie wyróżnionych zostało pięć regionów. Są to: region środkowozachodni (województwa: wielkopolskie i kujawsko-pomorskie), środkowowschodni (województwa: łódzkie, mazowieckie, podlaskie, lubelskie), południowy (województwa: małopolskie, śląskie świętokrzyskie, podkarpackie), północny (województwa: zachodniopomorskie, pomorskie, warmińsko-mazurskie) i zachodni (województwa: lubuskie, dolnośląskie, opolskie).
Przyjęte zostały 4 grupy wiekowe rolników: do 30 lat, 31-45, 45-60, powyżej 60 lat, oraz 4 poziomy wykształcenia: niepełne podstawowe, podstawowe, średnie i wyższe.
Wyodrębniono 4 grupy obszarowe gospodarstw, w podziale do 7 ha, użytków rolnych, 7,1-15, 15,1-50 oraz 50 ha i więcej.
Badana grupa gospodarstw nie jest reprezentatywna dla całego polskiego rolnictwa, ze względu na dominującą pozycję gospodarstw silniejszych ekonomiczne. Można w przybliżeniu stwierdzić, że jest to próba pochodząca prawie wyłącznie z gospodarstw produkujących na rynek. To ich dotyczą zagadnienia będące przedmiotem tych badań, a więc problemy rynku, cen towarowości, czyli zjawisk wynikających z obrotów towarowych, przedsiębiorczości
i rozwoju. Mimo to jednak nie można bezpośrednio przenosić pozyskiwanych wyników na ogół gospodarstw w kraju, czyli całe rolnictwo.
Informacje uzyskane drogą badań ankietowych mają służyć do obliczenia wskaźników koniunktury, oceny związków gospodarstw z rynkiem, poznania wysiłku inwestycyjnego oraz stopnia wykorzystania przez rolników pomocy finansowej. Dla obliczenia wskaźnika koniunktury w jego pieniężnej części rolnicy są pytani o stany przychodów w danym badaniu w porównaniu z poprzednim, oraz o prognozę przychodów w badaniu następnym w porównaniu z obecnym. Prowadzi to do obliczenia tzw. wyrównanych przychodów pieniężnych – głównego składnika wskaźnika koniunktury. Dla potrzeb konstrukcji ogólnego wskaźnika koniunktury ankieta zawiera drugie pytanie dotyczące perspektyw dalszego gospodarowania. Poniżej prezentujemy wyniki uzyskane w badaniu ankietowym w 2021 r.
Wskaźnik koniunktury
W trzecim kwartale 2021 r. ożywienie w polskim rolnictwie utrwaliło się. Wartość wskaźnika koniunktury zwiększyła się w porównaniu z drugim kwartałem o 7,8 pkt do wysokości 1,9 pkt. Jest wyższa niż przed rokiem o 6,5 pkt. Wzrosły (w porównaniu z II kwartałem wartości obu składowych wskaźnika koniunktury, tj. wskaźnika wyrównanych przychodów pieniężnych o 10,2 pkt do wysokości -1,5 pkt, oraz wskaźnika zaufania o 3,0 pkt, do poziomu 8,7 pkt. Wartości obu wskaźników są wyższe niż rok temu odpowiednio o 9,6 i 1,4 pkt.
Przychody pieniężne gospodarstw
Wartość salda odpowiedzi na pytanie o wielkość przychodów pieniężnych gospodarstw rolnych wzrosła w porównaniu z II kwartałem o 7,3 pkt i wynosi -7,0 pkt. Jest wyższa niż przed rokiem o 2,5 pkt. Głównym powodem wysokiej dynamiki przychodów pieniężnych są gwałtownie rosnące ceny skupu podstawowych produktów rolnych. W omawianym okresie ceny skupu pszenicy były o 19,7% wyższe niż w analogicznym okresie 2020 r., żyta o 24,85, jęczmienia o 16,8%, kukurydzy o 34,8%, a ziemniaków o 18,4%. Na rynku produktów zwierzęcych ceny skupu mleka wzrosły o 14,4%, żywca drobiowego o 28,9%, żywca wołowego o 17,9%, oraz trzody chlewnej o 1,3%. Istotnym czynnikiem wzrostu cen są silnie oddziałujące oczekiwania inflacyjne.
Rolnicy spodziewają się dalszego wzrostu wartości przychodów w następnym kwartale (wartość salda prognostycznego równa 7,7 pkt).
Zadłużenie
Poprawił się stan zadłużenia gospodarstw rolnych. Odpowiadają za to przede wszystkim rosnące przychody pieniężne i niskie stopy procentowe. Wartość salda obniżyła się o 0,4 pkt i wynosi -28,9 pkt. Jest niższa niż w III kwartale 2020 r. o 5,5 pkt. Rolnicy spodziewają się dalszej poprawy stanu ich zadłużenia w najbliższym czasie.
Zakupy środków obrotowych
O niewielkich zmianach wielkości zakupów obrotowych środków do produkcji rolnej decydują czynniki sezonowe. Na przełomie lata i późnej jesieni gospodarstwa rolne zużywają mniej środków plonotwórczych. Zmniejszyły się wydatki na nabycie nawozów (wartość salda obniżyła się o 2,2 pkt), a poziom zakupów pasz i środków ochrony roślin wzrósł odpowiednio o 0,5 i 2,0 pkt. Wartości dwóch pierwszych sald są wyższe niż przed rokiem o: 0,3 i 3,0 pkt, a wartość salda dotyczącego środków ochrony roślin jest niższa o 1,6 pkt.
Inwestycje w gospodarstwach
O 3,0 punkty procentowe (do 40,4%) zwiększył się odsetek gospodarstw rolnych, które dokonały lub zamierzają dokonać zakupu maszyn i urządzeń. Jest o 0,9 pkt proc. wyższy niż w III kwartale 2020 r. Poziom nakładów inwestycyjnych na maszyny i urządzenia jest najwyższy od ponad trzech lat. Z kolei odsetek gospodarstw, które poczyniły lub planują inwestycje w budynki i budowle wzrósł o 0,7 pkt proc. Wynosi obecnie 17,1% i jest niższy niż rok wcześniej o 1,6 pkt. Aktywność inwestycyjna rolników była najprawdopodobniej konsekwencją czynników inflacyjnych i niskich stóp procentowych, które obniżały realny koszt użycia kapitału i skłaniają gospodarstwa do przeznaczenia środków finansowych na inwestycje.
Wykorzystanie dopłat bezpośrednich
Obserwujemy zmianę w przeznaczeniu środków z dopłat bezpośrednich. Przed rokiem gospodarstwa rolne zastępowały cele produkcyjne konsumpcyjnymi. W tym roku nastąpił powrót do utrwalonej struktury wydatków, w którym czołowe miejsce zajmuje zakup środków produkcji (36,9% ankietowanych), a kolejno potrzeby bieżące (jedna trzecia) i inwestycje (25,4%). Podwoił się odsetek gospodarstw, które dopłaty bezpośrednie przeznaczyły na dokup ziemi (wzrost z 4,3% do 8,9%).
Oprac. Kazimierz Cach
Dział Ekonomiki i ZGR
Źródło:
E. Gorzelak „Koniunktura w rolnictwie”
A. Grzelak „Cykle koniunkturalne w rolnictwie na tle ogólnogospodarczych w Polsce – podobieństwa i różnice”
SGH , biul.rolnictwo_2021.Q2.pdf
SGH , biul.rolnictwo_2021.Q3.pdf