Kolejnymi elementami integrowanej ochrony roślin w gospodarstwie, zgodnie z Rozporządzeniem MRiRW z dnia 18 kwietnia 2013 r. w sprawie wymagań integrowanej ochrony roślin są:
- stosowanie agrotechniki w sposób ograniczający występowanie organizmów szkodliwych, w tym stosowanie mechanicznej ochrony roślin,
- wykorzystywanie odmian odpornych lub tolerancyjnych na organizmy szkodliwe oraz materiału siewnego wytworzonego i poddanego ocenie zgodnie z przepisami o nasiennictwie.
Agrotechnika
Zabiegi agrotechniczne mają za zadanie stworzyć roślinom uprawnym optymalne warunki do wzrostu i rozwoju. Odgrywają one ważną rolę w zapobieganiu występowania organizmów szkodliwych, jak również są wykorzystywane w bezpośrednim ich zwalczaniu, jako tzw. metoda mechaniczna.
Zabiegi uprawowe wykorzystuje się do zwalczania zarówno chorób, szkodników jak i chwastów. Zdrowe i dobrze wykształcone rośliny są mniej podatne na porażenie przez czynniki chorobotwórcze i łatwiej regenerują ewentualne uszkodzenia, a chwasty są dla nich mniej konkurencyjne.
Niskie koszenie słomy podczas zbioru, dokładne rozdrobnienie resztek pożniwnych, wczesna podorywka, głęboka orka jesienna, talerzowanie itp. pozwalają mechanicznie zniszczyć niektóre zimujące stadia szkodników, usuwają ściółkę, która chroni znajdujące się w glebie szkodniki przed czynnikami meteorologicznymi, a także wydobywają na powierzchnię niektóre stadia rozwojowe owadów, np. jaja, larwy, gąsienice, gdzie są bardziej narażone na zniszczenie. Za pomocą tych zabiegów agrotechnicznych niszczone są również zarodniki przetrwalnikowe wielu chorób grzybowych.
Ważną rolę w ograniczaniu liczebności chwastów pełni głównie podorywka, a także zabiegi wykonywane za pomocą np. brony średniej, agregatu uprawowego czy brony chwastownik. Podorywka przykrywa rosnące chwasty oraz ich nasiona, pobudza również do kiełkowania wydobyte na wierzchnią warstwę gleby nowe partie nasion, które mogą być niszczone kolejnymi zabiegami, np. bronowaniem.
W sposób mechaniczny można usuwać i niszczyć porażone przez choroby rośliny lub ich części np. usuwać pojedyncze rośliny ziemniaka porażone wirusami lub wycinać porażone pędy jabłoni z objawami mączniaka. W ochronie przed szkodnikami można wykorzystać również metody mechaniczne np. pułapki lepowe, feromonowe, siatki zabezpieczające.
Odmiany
Jednym z najlepszych i najtańszych sposobów ochrony roślin przed agrofagami jest uprawa odmian odpornych lub tolerancyjnych. Odmiana odporna to taka, która nie wykazuje objawów porażenia przez agrofaga i nie reaguje na nie spadkiem plonu. Na odmianie tolerancyjnej zaś mogą pojawić się objawy porażenia, ale nie prowadzą one do obniżenia plonu.
Trzeba jednak zaznaczyć, że pomimo ogromnego postępu w hodowli nie wyhodowano do tej pory odmian odpornych na wszystko.
Dobierając odmiany do uprawy w swoim gospodarstwie należy kierować się przede wszystkim zagrożeniami, które występują na danym terenie i powodują największe straty ilościowe i jakościowe plonu. Należy wybierać odmiany najbardziej dostosowane do lokalnych warunków klimatycznych i glebowych.
Mówiąc o odporności lub tolerancyjności odmian mamy zwykle na myśli ograniczoną wrażliwość na choroby i szkodniki, a niekiedy i chwasty.
Do chorób, które trudno zwalczać inaczej niż wykorzystując odmiany odporne lub tolerancyjne należą m.in.: kiła kapusty i rak ziemniaka. Do zwalczania tych chorób nie ma obecnie zarejestrowanych preparatów chemicznych.
Odporność odmian na szkodniki związana może być z ich budową morfologiczno-anatomiczną, szybkością wzrostu i rozwojem lub składem biochemicznym. Odporność uwarunkowana składem biochemicznym wynika z faktu, że obecność niektórych specyficznych składników w roślinie powoduje, że są one mało atrakcyjne dla szkodnika.
Odporność na szkodniki może polegać na rozmijaniu się rozwoju szkodnika z wrażliwymi fazami rozwoju rośliny uprawnej.
W przypadku chwastów nie można mówić o typowej odporności danej odmiany na chwasty. Jednak niektóre odmiany ze względu na specyficzną budowę i tempo rozwoju mogą wykazywać większą zdolność do konkurowani z chwastami. Cechami, które wpływają na większe zdolności konkurencyjne danej odmiany w stosunku do chwastów może być m.in.:
- szybsze tempo wzrostu początkowego,
- lepsze rozkrzewienie,
- duża wysokość rośliny,
- długo utrzymujące się ulistnienie,
- właściwości allelopatyczne (zdolności do wpływania na rozwój roślin w najbliższym otoczeniu).
Ze względu na to, że w obrocie znajduje się bardzo dużo odmian roślin uprawnych i co roku do krajowego rejestru wpisywane są nowe, pomocą dla rolnika w wyborze odmiany najbardziej dostosowanej do lokalnych warunków uprawowych i najbardziej odpornych na różne agrofagi mogą być wyniki badań prowadzonych przez Centralny Ośrodek Badań Odmian Roślin Uprawnych. Wdraża on system Porejestrowego Doświadczalnictwa Odmianowego i Rolniczego polegający na prowadzeniu badań odmian roślin uprawnych ukierunkowanych bezpośrednio na potrzeby praktyki rolniczej. Efektem tych badań jest tworzenie co roku „Listy odmian zalecanych do uprawy na obszarze województwa” (LOZ). Zawierają one konkretne zalecenia pod kątem przydatności danej odmiany do uprawy na terenie województwa. Są one zamieszczane, co roku m.in. na stronie www.podrb.pl
Wykorzystanie do siewu lub sadzenia materiału kwalifikowanego daje producentowi możliwość skorzystania z postępu biologicznego, jaki wnoszą do rolnictwa nowe odmiany. Pozwala również na dobór w danym gatunku odpowiedniej odmiany uwzględniającej kierunek produkcji i warunki glebowo-klimatyczne danego gospodarstwa. Coroczny wysiew kwalifikowanego materiału siewnego jak i wysadzanie zdrowych sadzeniaków jest najtańszym źródłem wzrostu plonów. Należy również pamiętać, że zdrowy materiał siewny czy sadzeniakowy przyczynia się do możliwości ograniczenia zabiegów chemicznych, ze względu na jego wyższe walory zdrowotne.
Opracowała: Katarzyna Sitek, Anna Moskal