Płaskurka, orkisz i samopsza to jedne z pierwszych roślin, które człowiek przystosował do uprawy. Najstarsza z nich jest samopsza, znana była już 10 000 lat p.n.e. na co wskazują historycy. W przypadku płaskurki źródła podają, że jej udomowienie nastąpiło ok. 9 800 lat p.n.e., a największą popularnością cieszyła się w czasach starożytnego Egiptu. Orkisz jest od nich nieco młodszy (pierwsze wzmianki pochodzą sprzed 7 000 lat p.n.e), a szczyt popularności osiągnął w dobie średniowiecza. Przez wieki gatunki te były podstawowym pokarmem ludzi. Jednak są to gatunki zdecydowanie mniej wydajne niż nowoczesne odmiany pszenicy i w związku z tym ich miejsce zajęła pszenica zwyczajna. Ponadto zbiór jest znacznie trudniejszy, gdyż ukrytego w grubych plewach ziarna nie da wydobyć się za pomocą kombajnu i konieczne jest stosowanie dodatkowego zabiegu polegającego na odplewieniu i doczyszczeniu ziarna. Gatunki te jednak są bardziej odporne na niekorzystne warunki klimatyczno-glebowe i nie wymagają intensywnych zabiegów ochrony. Dobrze nadają się do uprawy na gorszych glebach oraz do produkcji ekologicznej.
Samopsza, orkisz i płaskurka są zbożami zawierającymi gluten, który charakteryzuje się słabszą strukturą w porównaniu do pszenicy zwyczajnej. Korzystniej wypadają natomiast pod kątem zawartości składników odżywczych, takich jak: białko, cynk, miedź, selen, niektóre witaminy czy też błonnik. Dzięki obecności twardych osłonek chroniących ziarna, dawne gatunki cechuje stosunkowo duża zawartość antyoksydantów oraz wspomnianych już składników mineralnych, które znajdują się w tzw. popiele. Dlatego coraz powszechniejsza staje się uprawa tych gatunków pszenicy i ich wykorzystanie w codziennym żywieniu.
W celu zaprezentowania omawianych gatunków założono na polu doświadczalnym PODR w Boguchwale ścisłe doświadczenie poletkowe wysiewając jare formy pszenicy:
- płaskurki (Triticum dicoccon (Schrank) Schübl.)
- orkiszu - (Triticum spelta L.)
Doświadczenie wykonano na glebie kompleksu pszennego dobrego, charakteryzującej się wysoką zawartością fosforu i potasu, niską magnezu, o pH lekko kwaśnym. Przedplonem był bobik. Bezpośrednio po zbiorze wykonano podorywkę broną talerzową a następnie całość uprawiono broną ciężką z wałkiem strunowym. Poplon z osypanych nasion bobiku rozdrobniono i przykryto orką przedzimową.
Na wiosnę glebę dwukrotnie uprawiono agregatem uprawowym biernym Roton. Pomiędzy przejazdami zastosowano nawożenie przedsiewne (Tabela 1). Ze względu na to, że badane gatunki pszenicy jarej zaliczane są do prymitywnych form pszenicy oraz na bardzo dobrą glebę i przedplon, zastosowano jedynie startową dawkę azotu.
Materiał siewny orkiszu pochodził z Danko Hodowla Roślin. Natomiast płaskurka została pozyskana od zaprzyjaźnionego rolnika. Siew wykonano 29.03.2019 r. w glebę o dobrym uwilgotnieniu. Badane gatunki wysiano w trzech powtórzeniach w formie zaprawionych oryginalnie kłosków w ilości: orkisz – 169 kg/ha, płaskurka – 300 kg/ha.
Wschody badanych gatunków były dobre i równomierne pomimo niskiej ilości opadów w kwietniu oraz siewu gatunków w postaci kłosków. Wschody zaobserwowano średnio o 1 dzień wcześniej w porównaniu do pszenicy zwyczajnej jarej, wysianej w tym samym terminie i stanowisku.
W doświadczeniu testowano środki ochrony roślin i nawozy dolistne zarejestrowane w pszenicy zwyczajnej jarej (Tabela 2). W celu zwalczenia chwastów dwuliściennych, zastosowano preparat Gold 450 EC, który wykazał się wysoką skutecznością. Przeciwko wyleganiu w III dekadzie maja zastosowano preparat Moddus 250 EC. Wykonano także dwukrotne zwalczanie chorób powodowanych przez grzyby wraz z nawożeniem dolistnym. Skrzypionkę zbożową, która wystąpiła w dużym nasileniu skutecznie zwalczono chemicznie preparatem Karate Zeon 100 CS. Do fazy końca kłoszenia stan roślin badanych gatunków był bardzo dobry. Lokalne burze spowodowały całkowite wyleganie roślin. Zbiór jednoetapowo kombajnem poletkowym wykonano 12.08.2019 r. po wcześniejszym wyregulowaniu zespołu młócącego.
Plonowanie badanych gatunków było wysokie pomimo niesprzyjających warunków pogodowych oraz całkowitego wylegania roślin. Plon kłosków płaskurki wyniósł 30,79 dt/ha a orkiszu – 51,26 dt/ha.
Tabela 1. Nawożenie mineralne przedsiewne i pogłówne.
Wielkość nawożenia kg |
Nazwa nawozu |
Termin zastosowania |
|
P2O5 |
– 60: |
polifoska 6 |
29.03.2019 r. |
K2O |
– 90: |
polifoska 6 |
29.03.2019 r. |
N – A1 – 50 |
- 18: |
polifoska 6 |
29.03.2019 r. |
- 32: |
saletra amonowa 34% |
29.03.2019 r. |
Tabela 2. Ochrona:
Lp. |
Środki ochrony roślin |
Dawka na 1 ha |
Data |
1. |
Nasiona zaprawione oryginalnie |
||
2. |
Gold 450 EC |
1,25 l |
08.05.2019 r. |
3. |
Moddus 250 EC |
0,4 l |
27.05.2019 r. |
4. |
Fandango 200 EC + Adob Cu + Adob Mn + Basfoliar 36 Extra |
1,0 l + 2,0 l + 2,0 l + 2,0 l |
29.05.2019 r. |
5. |
Karate Zeon 100 CS |
0,075 l |
04.06.2019 r. |
6. |
Falcon 460 EC + Basfoliar 12-4-6+S+amino + Basfoliar 36 Extra + Adob Zn |
0,6 l + 3,0 l + 3,0 l + 1,0 kg |
11.06.2019 r. |
Dr inż. Michał Noworól
Sekcja doświadczalnictwa