Ziemniaki pochodzą z Ameryki Południowej, z terenów dzisiejszego Peru, Chile, Boliwii i Ekwadoru. Uprawiali je Indianie dla których ziemniaki stanowiły podstawowy produkt spożywczy.
Ziemniaki pochodziły z dwóch różnych ośrodków uprawy o odmiennych warunkach glebowo-klimatycznych. Pierwszy okręg uprawy obejmował wysoko położone doliny Andów w północnej Boliwii i Peru. Na słabych glebach, przy niskiej ilości opadów, krótkim dniu i zimnych nocach występowały dzikie odmiany ziemniaków o czerwonej skórce, rogalikowym kształcie i czerwono-fioletowych kwiatach. Drugi ośrodek uprawy znajdował się na wyspie Chiloe (Chile). Na żyznych glebach, w strefie ciepłego klimatu, przy dużej ilości opadów i długim dniu, występowały ziemniaki o kształcie płasko-okragłym, skórce żółto-białej, kwitnące na biało lub jasnofioletowo.
W Europie pierwsze ziemniaki pojawiły się w Hiszpanii. Sprowadzano je z podbitych terenów południowej Ameryki (1526-1543) pod nazwą „papa” jako pokarm i lekarstwo.
W połowie XVI w ziemniaki z Hiszpanii trafiły do Włoch, Niderlandów i Austrii, a pod koniec wieku także do Anglii i Francji. Ziemniaki szybko rozprzestrzeniły się w Europie, jednak uprawiano je głównie jako egzotyczną roślinę kwiatową. Dodatkowo gorzki smak bulw, spowodowany dużą zawartością glikoalkaloidów nie zachęcał ludności do konsumpcji bulw.
W XVIII wieku w wyniku częstych klęsk głodu a także w wyniku nieurodzaju zbóż i zniszczeń wojennych, wzrosło zainteresowanie uprawą ziemniaków i ich wykorzystaniem w żywieniu ludzi i zwierząt.
Do Polski ziemniaki trafiły w 1683 r. Przesłał je król Jan III Sobieski żonie Marysieńce z zaleceniem wysadzenia ich w ogrodach wilanowskich. Ich ogrodnik Paweł Wienczarek zajął się uprawą ziemniaków powiększając ich areał, a zdobytą wiedzę przekazał następcom.
Z czasem uprawa ziemniaków rozprzestrzeniła się na cały kraj. Znane były pod nazwą „gdule”, „ziemne jabłka”, „tartofle” oraz „kartofle”. Ziemniaki w Polsce stosunkowo szybko stały się podstawową rośliną spożywczą, szczególnie najbiedniejszych warstw społecznych.
W 1844 r. w Europie wystąpiła w dużym nasileniu zraza ziemniaka, która spowodowała duże zniszczenia na plantacjach. Od tamtego czasu ciągle trwają prace badawcze nad nowymi odmianami ziemniaka.
W Krajowym Rejestrze Odmian ( stan na 31.01.2020 r.) zarejestrowanych jest łącznie 101 odmian ziemniaka, z pośród których 74 to odmiany jadalne a 27 to odmiany skrobiowe.
Do poszczególnych grup wczesności z pośród odmian jadalnych należą:
- odmiany bardzo wczesne – Berber, Denar, Fresco, Impala, Impresja, Irys, Justa. Lord, Miłek, Pogoria, Riviera, Surmia, Tacja, Tonacja, Viviana, Werbena.
- odmiany wczesne – Altesse, Amora, Aruba, Augusta, Bellarosa, Bila, Bohun, Carrera, Gwiazda, Hetman, Ignacy, Innovator, Ismena, Lady Claire, Lady Rosetta, Latona, Lawenda, Longina, Madeline, Magnolia, Michalina, Owacja, Stokrotka, Vineta.
- odmiany średnio wczesne: Aldona, Astana, Asterix, Bojar, Cekin, Dali, Ditta, Finezja, Folva, Gardena, Honorata, Irga, Irmina, Jurata, Jurek, Laskara, Lech, Malaga, Manitou, Mazur, Mila, Oberon, Orchestra, Otolia, Sagitta, Santé, Satina, Tajfun, Victoria, VR 808,
- odmiany średnio późne: Bryza, Eurostar, Fianna, Jelly.
Natomiast do poszczególnych grup wczesności odmian skrobiowych należą:
- odmiany wczesne – Cedron, Partner
- odmiany średnio wczesne – Boryna, Glada, Harpun, Jubilat, Kaszub, Kotwica, Kuba, Mieszko, Pasat, Rumpel, Szyper, Torpeda, Widawa, Zuzanna.
- odmiany średnio późne: Amarant, Ikar, Pasja Pomorska.
- odmiany późne: Bzura, Hinga, Inwestor, Jasia, Kuras, Pokusa, Rudawa, Skawa.
Doświadczenie z jadalnymi odmianami ziemniaka wykonano zgodnie z metodyką COBORU na jednym poziomie intensywności uprawy w 3 powtórzeniach.
Doświadczenie zostało przeprowadzone na glebie kompleksu pszennego dobrego, o odczynie lekko kwaśnym, o wysokiej zawartości fosforu i potasu oraz niskiej zwartości magnezu. Przedplonem były zboża ozime. Bezpośrednio po ich zbiorze wykonano zabiegi pożniwne (talerzowanie, uprawa agregatem brona ciężka + wał strunowy) w celu przykrycia resztek pożniwnych, przerwania parowania wody z gleby oraz zwalczania chwastów. Przed zimą wykonano orkę przedzimową. Wiosną zastosowano agregat uprawowy składający się z kultywatora i wału strunowego. Po zastosowaniu nawożenia (Tabela 1) glebę doprawiono do siewu za pomocą agregatu uprawowego biernego Roton (wał strunowy, kultywator, wały Roton).
Sadzenie w rozstawie rzędów 70 cm i odległości co 35 cm wykonano 23.04.2019 r. wysadzając łącznie 9 odmian, z pośród których 8 to odmiany średnio wczesne a odmiana Jelly należy do grupy odmian średnio późnych.
W połowie maja, przed wschodami ziemniaków wykonano obredlanie i formowanie rzędów a następnie zastosowano herbicyd doglebowy Plateen WG, który wykazał się wysoką skutecznością w zwalczeniu chwastów dwuliściennych (Tabela 2). W celu zwalczenia chwastów jednoliściennych zastosowano w połowie czerwca graminicyd Leopard 05 EC, który skutecznie zwalczył chwastnicę jednostronną.
Majowe opady deszczu korzystnie wpłynęły na wzrost i rozwój roślin ziemniaka. W fazie początku kwitnienia rośliny były mocno wyrośnięte a rzędy dobrze zwarte. Wysoka temperatura w czerwcu i skąpe opady deszczu niekorzystnie wpłynęły na plonowanie roślin. Końcem miesiąca widoczne były oznaki braku odpowiedniej ilości wody w glebie. Jednak taki układ pogody nie sprzyjał rozwijaniu się chorób powodowanych przez grzyby. Na roślinach zaobserwowano początkowe objawy alternariozy i zarazy ziemniaczanej, jednak wysoka temperatura i brak wilgoci spowodowały, że choroby nie rozwinęły się na większą skalę. W celu dalszego zabezpieczenia roślin wykonano trzy zabiegi fungicydowe, do których dołączono także nawożenie dolistne.
W celu zwalczenia stonki ziemniaczanej, która masowo wystąpiła na roślinach, wykonano dwukrotnie zabieg insektycydami.
Zbiór ziemniaków kopaczką elewatorową wykonano 10.09.2019 r.
Pomimo niesprzyjających warunków przebiegu pogody, plonowanie badanych 9 odmian było wysokie (Tabela 3). Najwyższy plon ogólny bulw uzyskała odmiana Lech - 589,57 dt/ha, a najniższy odmiana Otolia - 444,67 dt/ha. Zależność ta wystąpiła także w przypadku oceny plonu handlowego. Plon handlowy określany jest jako plon ogólny bulw pomniejszony o udział bulw o średnicy do 35 mm, bulw spękanych i zdeformowanych oraz chorych i gnijących. Zawartość skrobi badanych odmian mieściła się w przedziale od 11,5% u odmiany Boajr do 15,1 % u odmiany Lech.
Tabela 1. Nawożenie mineralne przedsiewne i pogłówne.
Wielkość nawożenia |
Nazwa nawozu |
Termin zastosowania |
|
P2O5 |
– 60: |
polifoska 6 |
23.04.2019 r. |
K2O - 180 |
– 90: |
polifoska 6 |
23.04.2019 r. |
- 90: |
siarczan potasu 50% |
23.04.2019 r. |
|
N - 120 |
- 18: |
polifoska 6 |
23.04.2019 r. |
- 102: |
mocznik 46% |
23.04.2019 r. |
Sadzenie: 23.04.2019 r. rozstawa: 70 cm x 35 cm
Zbiór: 10.09.2019 r.
Tabela 2. Ochrona:
Lp. |
Środki ochrony roślin |
Dawka na 1 ha |
Data |
1. |
Plateen 41,5 WG |
2,0 kg |
16.05.2019 r. |
2. |
Leopard Extra 05 EC |
3,0 l |
15.06.2019 r. |
3. |
Ridomil Gold MZ Pepite 67,8 WG + Proteus 110 OD + Basfoliar 36 Extra + Basfoliar 12-4-6+S+amino |
2,5 kg + 0,4 l + 3,0 l + 3,0 l |
18.06.2019 r. |
4. |
Infinito 687,5 SC + Mospilan 20 SP + Basfoliar 36 Extra + Basfoliar 12-4-6+S+amino |
1,6 l + 0,08 kg + 3,0 l + 3,0 l |
02.07.2019 r. |
5. |
Pyton Consento 450 SC + Basfoliar 36 Extra + Basfoliar 12-4-6+S+amino |
2,0 l + 3,0l + 3,0 l |
18.07.2019 r. |
Tabela 3. Plonowanie odmian ziemniaka jadalnego – PDO – grupa średnio wczesne i średnio późne.
Lp. |
Odmiana |
Rok wpisania do rejestru |
Typ konsumpcyjny |
% skrobi |
Plon ogólny |
Plon handlowy |
1. |
Bojar |
2017 |
B-BC |
11,5 |
575,74 |
564,22 |
2. |
Jurek |
2012 |
B-BC |
11,6 |
521,32 |
515,06 |
3. |
Laskara |
2013 |
B-BC |
13,8 |
478,68 |
474,86 |
4. |
Lech |
2016 |
B-BC |
15,1 |
589,57 |
581,32 |
5. |
Mazur |
2014 |
BC |
14,3 |
564,63 |
554,46 |
6. |
Otolia |
2014 |
BC |
14,0 |
444,67 |
442,89 |
7. |
Satina |
2000 |
B |
12,6 |
581,18 |
578,85 |
8. |
Tajfun |
2004 |
B-BC |
14,4 |
570,29 |
568,01 |
9. |
Jelly |
2005 |
B |
13,0 |
520,86 |
518,78 |
ŚREDNIA |
13,4 |
538,55 |
533,16 |
Dr inż. Michał Noworól
Sekcja doświadczalnictwa