Na podstawie danych pochodzących z lustracji upraw podejmowane są decyzje o potrzebie wykonania zabiegów chemicznych oraz wyznaczeniu optymalnego terminu ich przeprowadzenia. Zgodnie z zasadami integrowanej ochrony preparaty chemiczne stosujemy tylko po przekroczeniu progów ekonomicznej szkodliwości.
Próg ekonomicznej szkodliwości to taka liczebność szkodnika, nasilenie choroby czy liczby chwastów, przy której wartość spodziewanej utraty plonu przewyższa koszt wykonania zabiegu ochronnego.
Prognozy krótko- i długoterminowe
Bezpośrednie obserwacje roślin na polach uprawnych należy wykonywać w różnych miejscach. Dużym błędem jest lustracja roślin tylko w pasach brzeżnych.
Prawidłowy monitoring najlepiej spełnia swoją rolę, jeśli jest prowadzony na małych obszarach, a nawet na konkretnej plantacji. Mamy wtedy możliwość dużo wcześniej rozpoznać chorobę czy szkodnika i wyznaczyć termin zabiegu dostosowany ściśle do biologii agrofaga i chronionej rośliny w porównaniu z monitoringiem prowadzonym na terenie poszczególnych miejscowości, powiatów czy województw, gdzie pojawienie się agrofagów może następować w różnych terminach w zależności od mikroklimatu.
Umiejętność przewidywania pojawienia się chorób i szkodników roślin uprawnych oparta na wiedzy o agrofagach w integrowanej ochronie roślin jest koniecznością. Przewidywanie z wyprzedzeniem krótkiego okresu czasu to prognozy krótkoterminowe, których celem jest określenie konkretnej daty kalendarzowej, w której pojawi się takie nasilenie choroby lub takie stadium rozwojowe szkodnika, które powinno być zwalczane. Bardzo przydatne w takich sytuacjach jest śledzenie pogody. Obecnie jest to już dużo łatwiejsze, ponieważ w całym kraju jest utworzona sieć stacji agrometeorologicznych i bardzo wiele z nich zostało zainstalowanych dzięki projektowi eDWIN.
Podkarpacki Ośrodek Doradztwa Rolniczego również uczestniczył w tym projekcie i w każdym powiecie naszego województwa taka stacja działa. Chcąc skorzystać z danych meteorologicznych, należy odwiedzić https://www.edwin.gov.pl/dane-agrometeorologiczne lub www.podrb.pl i wybrać zakładkę eDWIN Stacje Meteo.
Prognozy długoterminowe to przewidywanie na podstawie obserwacji prowadzonych przez kilka miesięcy czy nawet lat. Ważne jest, aby mieć rozeznanie jakie agrofagi stanowią potencjalne zagrożenie w danym rejonie.
Metoda wizualna
Metoda ta wykorzystywana jest do obserwacji bezpośredniej pojawiających się stadiów rozwojowych szkodników czy gatunków patogena w ich naturalnym środowisku. Polega m.in. na lustracji roślin lub analizie gleby.
W przypadku lustracji plantacji (biorąc pod uwagę metodykę konkretnej rośliny) do 1 ha kontroluje się, np. rośliny w pięciu losowo wybranych punktach lub rosnące na 1 m bieżącym rzędu, lub na 1 m2 pod względem obecności fitofagów. W przypadku chorób rozróżnia się objawy porażenia powodowane przez patogeny, które wyrażane są procentem porażania roślin lub ich organów. Na polach większych niż 1 ha dodaje się odpowiednio większą ilość punktów kontroli roślin na każdy następny hektar.
W zależności od specyfiki szkód powodowanych przez agrofagi analizuje się bądź to całe rośliny, albo pędy, liście czy pąki kwiatowe.
Analiza gleby polega na przesianiu gleby z wykopanych dołków o odpowiednich wymiarach i odpowiedniej ilości w zależności od obserwowanego gatunku. Wyliczamy przeciętną liczbę larw przypadającą na 1 m2 pola.
Za pomocą tych metod możemy np. stwierdzić moment pojawienia się pierwszych kolonii mszyc, liczbę słodyszków na kwiatach rzepaku, czy zaobserwować poprzez analizę gleby obecność pędraków czy drutowców. Jest ona metodą stosunkowo prostą w wykonaniu, ale wymaga od prowadzącego obserwację znajomości szkodników, chorób i objawów ich żerowania i porażenia przez patogeny. Obserwacje te wykonujemy z wykorzystaniem wzroku, lupy, przenośnego mikroskopu stereoskopowego albo robiąc zdjęcia np. telefonem, a potem powiększając je w celu uchwycenia szczegółów.
Metody odławiania owadów
W celu określenia występowania oraz liczebności owadów stosuje się odławianie ich polegające na łapaniu lub wabieniu owadów za pomocą różnych metod, używając rozmaitego sprzętu entomologicznego i specjalnych urządzeń.
Przynęty świetlne
Samołówki świetlne to urządzenia, za pomocą których wyłapuje się liczne gatunki motyli nocnych (np. rolnice, piętnówki, pachówkę strąkóweczkę). Rolę wabiącą samołówki spełnia lampa dająca światło ultrafioletowe. Pułapki te pozwalają odłowić osobniki obojga płci.
Przynęty zapachowe
Zawierają one dyspensery z przynętami pokarmowymi lub feromonami. Feromony to substancje wydzielane przez jedną płeć w celu zwabienia osobników płci przeciwnej, za pomocą zapachu zwabiają w określone miejsca konkretnego szkodnika. Dyspensery z substancją zapachową umieszcza się w specjalnie skonstruowanych pułapkach, o podłodze posmarowanej lepem.
Obecnie dostępnych jest wiele syntetycznych feromonów, które wykorzystywane są zarówno w uprawach rolniczych, jak i ogrodniczych.
Przynęty barwne
Jednymi z najbardziej rozpowszechnionych i stosowanych pułapek barwnych są żółte naczynia oraz kolorowe tablice lepowe, najczęściej żółte. Metodą żółtych naczyń przywabia się głównie chrząszcze czy muchówki, które reagują na kolor żółty. W celu odłowienia owadów należy stosować pojemniki posiadające małe otworki pod górną krawędzią, które zapobiegną, w razie opadów wylewaniu się wody wraz z odłowionymi owadami. Do wody znajdującej się w pojemnikach należy dodawać kilka kropli płynu zmniejszającego napięcie powierzchniowe (np. płyn do mycia naczyń). Żółte naczynia powinny znajdować się na wysokości roślin, a w miarę ich wzrostu należy regulować wysokość zamocowania. Pojemniki ustawia się ok. 20 m w głąb, licząc od brzegu pola.
W przypadku kolorowych tablic lepowych rolę wabiącą owady spełnia kolor, zwykle żółty, (są również tablice koloru białego, niebieskiego czy jasnozielonego), a pułapką jest niezasychający klej. Tablice lepowe powinny być umieszczone na statywie, który będzie umożliwiał ich podnoszenie w górę, w miarę wzrostu rośliny. Nie należy stosować tych tablic poza optymalnym okresem monitorowania konkretnych gatunków szkodników.
Czerpakowanie
Jest to łatwy i szybki sposób wstępnej oceny składu gatunkowego oraz liczebności owadów znajdujących się na danej plantacji. Ten sposób monitoringu, przy prawidłowym zastosowaniu, pozwala w stosunkowo krótkim czasie uzyskać wstępne informacje nie tylko o szkodnikach, ale również o innych owadach, w tym pożytecznych znajdujących się na plantacji. Należy jednak pamiętać, że metoda ta nie jest precyzyjna i w razie wykrytego zagrożenia powinno się przeprowadzić bardziej szczegółowe lustracje plantacji. W metodzie tej wykorzystuje się czerpak entomologiczny, którym wykonuje się wielokrotne energiczne pociągnięcia po roślinach raz w lewo raz w prawo w kilku miejscach pola. Złapane gatunki przenosi się do worka foliowego, zamyka się go i sprawdza skład gatunkowy i liczebność szkodników.
Kontrolę odłowionych szkodników w większości metod powinno przeprowadzać się regularnie, najlepiej o tej samej porze dnia czy nocy w zależności od monitorowanego gatunku.
Drony
Do prowadzenia monitoringu na większych polach, które trudno przejść pieszo, mają zastosowanie nowocześniejsze metody – drony. Wyposażone są one w odpowiednie kamery, za pomocą których można stwierdzić np. czy rośliny się nie przebarwiają, nie wylegają, czy nie powstają puste miejsca na plantacjach. Jeżeli zauważymy miejsca, gdzie kondycja roślin się pogarsza, należy zweryfikować przyczynę problemu i osobiście zlustrować takie miejsca.
Bardzo pomocne podczas monitorowania konkretnych upraw są poradniki sygnalizatora oraz metodyki im właśnie poświęcone, które można znaleźć na stronie Platformy Sygnalizacji Agrofagów (www.agrofagi.com.pl). Dzięki tej Platformie zarówno rolnicy jak i doradcy rolni mają szeroki dostęp do bezpłatnej wiedzy z zakresu integrowanej ochrony roślin.
Monitoring agrofagów nie jest czynnością prostą, wymaga on odpowiedniej wiedzy od osoby, która go prowadzi, ale także nakładów czasu oraz często pracy fizycznej. Tylko wczesne wykrycie zagrożenia, analiza sytuacji i podjęcie odpowiednich kroków pozwolą na zabezpieczenie uprawy przed stratami zarówno ilościowymi, jak i jakościowymi.
Oprac. na podst. lit.: Anna Moskal, Katarzyna Sitek
PODR Boguchwała