Wieś w Polsce od pokoleń utożsamiana była przede wszystkim z produkcją rolną. Działalność rolnicza w znaczący sposób kształtowała przestrzeń ludzi żyjących na wsi. Mieszkańcy obszarów wiejskich żyli w bliskim kontakcie z naturą. W dzisiejszych czasach Polska wieś oraz jej przestrzeń coraz bardziej przypomina tę, która jest w mieście.
Ogromne jednogatunkowe pola zbóż, coraz większe i cięższe maszyny rolnicze, powiększające się zużycie nawozów mineralnych i środków ochrony roślin są głównym determinantem niekorzystnych zmian w rolnictwie.
Najbardziej alarmującymi czynnikami są: zanieczyszczenie powietrza, wód i zwiększona eutrofizacja. Ponadto powiększa się rozprzestrzenianie gatunków inwazyjnych, zanikają obszary podmokłe, zachodzi proces systematycznego wylesienia, zwiększa się erozja gleb, zachodzą zmiany w zlewniach wodnych.
Wpływ na zmniejszenie bioróżnorodności mają również zmiany społeczne jakie zachodzą na wsi, gdzie rezygnuje się z tradycyjnego gospodarowania, które jest przyjazne dla środowiska na rzecz bardziej intensywnego, w którym coraz mniejsze znaczenie mają ogródki przydomowe czy też przydomowe sady.
Rodzaje bioróżnorodności
Rolniczy punkt widzenia wyodrębnia dwa rodzaje różnorodności biologicznej:
- różnorodność dzikich gatunków, odmian roślin i zwierząt żyjących na terenach rolniczych,
- gatunki zwierząt udomowionych i gatunki roślin.
Obydwie grupy są ze sobą powiązane i oddziaływują na siebie. Dla pierwszej grupy kluczowe znacznie mają zadrzewienia śródpolne, kępy krzaków, zagajniki, stare sady, kępy krzaków, spróchniałe stare drzewa i powalone pnie, torfy, bagna, oczka wodne a nawet starty kamieni i gałęzi. Natomiast dla drugiej grupy największe znaczenia ma dobrze ułożony płodozmian składający się minimum z 5 upraw, racjonalne stosowanie nawozów sztucznych i środków ochrony roślin, chów rodzimych zwierząt oraz odmian dostosowanych do określonego terenu.
Zagrożenia dla bioróżnorodności
Bioróżnorodności w największym stopniu zagrażają nawozy sztuczne oraz środki ochrony roślin, które są stosowane zbyt intensywnie. Użycie ich doprowadza do wyginięcia gatunków roślin, które w uprawach traktowane są jako chwasty konkurujące w roślinami uprawnymi. Środki owadobójcze, które mają zwalczać szkodliwe owady, są dużym zagrożeniem dla owadów pożytecznych. Na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat obserwujemy pomniejszającą się populacje pszczół, co przekłada się na zmniejszenie plonów roślin uprawnych. Od owadów zapylających zależy 75% najważniejszych upraw na świecie oraz 35% produkcji żywności. Utrzymując taki sposób gospodarowania, zmniejszamy liczebność pszczół i innych organizmów zapylających.
Postęp agrotechniczny i jego unowocześnienie doprowadza do zniszczenia wielu siedlisk naturalnych. Z rolniczego krajobrazu wypierane są zagajniki, pasy zadrzewień śródpolnych oraz tereny podmokłe.
Intensywne wykorzystywanie użytków zielonych, nadmierne nawożenie, zbyt wczesne koszenie czy też zwiększenie obsady bydła korzystającego z pastwisk, doprowadza do wyeliminowania wielu gatunków ziół. Zioła nie mogą same wytworzyć nasion. Zniszczeniu ulegają także ptasie gniazda. Nawozy stosowane w nadmiernym stopniu doprowadzają do zbyt bujnego rozrostu niektórych traw, które wypierają inne rośliny. Z kolei zaniechanie użytkowania łąk i pastwisk wpływa na rozwój zarośli, a w końcowej fazie powstanie sukcesji leśnej.
Niekiedy, chcąc powiększyć przestrzeń pól uprawnych, wycina się lasy, łąki są zaorywane i stają się gruntami ornymi. Intensywność z jaką korzystamy z zasobów środowiska powoduje zniszczenie gleb i zwiększa zużycie wody.
Ochrona bioróżnorodności
Bioróżnorodność w rolnictwie, to między innymi zapewnienie odpowiedniej struktury żyzności gleb, zapylanie upraw, zapobieganie erozji gleby, odpowiedni przepływ składników pokarmowych, nawodnienie na dobrym poziomie. Wpływa ona na biologiczną stabilizację i trwałość ekosystemów, które są odporniejsze na stres abiotyczny i biotyczny. Bioróżnorodność zabezpiecza również przed klęskami nieurodzaju, atakami szkodników, chorobami roślin i zwierząt gospodarskich. Rolnik dzięki bioróżnorodności może uzyskać wyższe i stabilniejsze plony, produkty są również lepszej jakości, dzięki czemu można ograniczyć użycie pestycydów.
Najważniejszą i niezaprzeczalną funkcją rolnictwa jest produkcja żywności. Żywność nie tylko musi być wysokiej jakości, ale przy jej wytworzeniu należy pamiętać o tym, aby chronić środowisko i bioróżnorodność oraz dbać o krajobraz naturalny. Produkcja rolnicza czerpie przede wszystkim z zasobów środowiska, gleby, wody, powietrza i bioróżnorodności. Dlatego tak ważne jest dbanie o zachowanie ich w jak najlepszym stanie, które w długofalowym okresie zapewnią wyższą żyzność gleby i produktywność ekosystemów rolniczych, wysokie zapylenie roślin uprawnych oraz biologiczną ochronę roślin i gleb przed erozją.
Oprac. na podst. lit.
Bartłomiej Knurek
PODR Boguchwała