W ostatnich latach dużą uwagę poświęca się ochronie wód. Duży wpływ na jakość wody mają zanieczyszczenia pochodzenia z gospodarstw rolniczych.
Zanieczyszczenie wód należy rozumieć przez niekorzystne zmiany właściwości chemicznych, fizycznych i biologicznych, które ograniczają wykorzystywanie wody do celów gospodarczych jak i do spożycia. Można je podzielić ze względu na pochodzenie: naturalne – pochodzą z domieszek zawartych w wodach podziemnych i powierzchniowych np. związkami żelaza; sztuczne – pochodzą z działalności człowieka np. składowisk odpadów komunalnych, spływ z terenów rolniczych (nawozy sztuczne, pestycydy), uprzemysłowienie. Głównym źródłem zanieczyszczeń wód powierzchniowych są zanieczyszczenia antropogeniczne – czyli czynnik ludzki. Proces obiegu wody w przyrodzie jest tutaj zakłócony przez stosowanie upraw w monokulturach, wycinkę lasów, niewłaściwe stosowanie agrochemii rolniczej oraz urbanizację.
Rolnicy stosują różne nawozy mineralne, najczęściej azotowe, jak i naturalne w postaci stałej i płynnej (obornik, gnojówka, gnojowica), które pomagają im w uzyskaniu lepszych plonów. Powierzchnie uprawne mogą być wtedy lepiej zagospodarowane. Zapominają jednak, że zbyt duża ilość nawozów może powodować szkody. Nawozy przedostają się z deszczem do gleby i wód zanieczyszczając środowisko. Przeprowadzając systematyczne badania w okresie późnej zimy oraz wczesnej wiosny (okresie topnienia śniegu), po silnych deszczach w lecie i jesieni, gdy duża ilość wody spływa do powierzchniowych warstw gleby, wynika, że przechodzenie azotanów do wód gruntowych i powierzchniowych zwiększa się z roku na rok coraz bardziej. Zanieczyszczenie środowiska wodnego nawozem azotowym można nie tylko spowodować przez nieracjonalne ich stosowanie, ale również przez niewłaściwe składowanie nawozów oraz czyszczenie zagrody rolniczej.
Przepisy wspólnotowe
Ze względu na wagę zagadnienia ochrona jakości wody regulowana jest przepisami unijnymi. Jednym z ważnych aktów prawnych jest Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r. ustanawiająca wymogi wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej- „Ramowa Dyrektywa Wodna” (RDW) koordynująca i porządkująca istniejące europejskie ustawodawstwo wodne. Celem Dyrektywy jest ochrona śródlądowych wód powierzchniowych, wód morskich – przejściowych i przybrzeżnych oraz wód podziemnych. Dyrektywa ta rozszerza zakres ochrony wód z monitoringu jakości i ilości zasobów na życie biologiczne zależne od wody (ekosystemy wodne i bagienne).W przypadku powierzchniowych wód oceniany jest również ich stan ekologiczny.
Szczególne znaczenie ma Dyrektywa Rady 91/676/EWG z dnia 12 grudnia 1991r. w sprawie ochrony wód przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego zwana „Dyrektywą Azotanową”. Dyrektywa ta ma na celu ochronę wód przez zapobieganie powstawania azotanów, które pochodzą z działalności rolniczej oraz zachęcenie do stosowania dobrych praktyk rolniczych.
Program działań
Realizując zapisy unijne w nowej ustawie „Prawo wodne” określono, że produkcję rolną, w tym działy specjalne produkcji rolnej, oraz działalność, w ramach której są przechowywane odchody zwierzęce lub stosowane nawozy, prowadzi się w sposób zapobiegający zanieczyszczaniu wód azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych i ograniczający takie zanieczyszczenie.
Przyjęto zasadę, że dawka azotu z nawozu naturalnego w czystym składaniu nie może przekroczyć 170 kg N/ha użytków rolnych w ciągu roku.
Ponadto ma zostać opracowany i wdrożony na obszarze całego państwa szczegółowy program działań mający na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych.
Program działań będzie zawierał m.in.
-szczegółowe terminy oraz dawki nawozów i sposoby nawożenia,
- ograniczenie rolniczego wykorzystania nawozów, np. w pobliżu cieków wodnych i terenów o dużym nachyleniu
- planowanie prawidłowego nawożenia azotem poszczególnych roślin
-określone warunki przechowywania odchodów zwierzęcych,
-określenie współczynników przeliczeniowych sztuk rzeczywistych zwierząt gospodarskich na duże jednostki przeliczeniowe (DJP),
-sposób obliczania minimalnej wielkości miejsc do przechowywania odchodów zwierzęcych,
-określenie rocznych wielkości produkcji odchodów zwierzęcych i koncentracji zawartego w nich azotu w zależności od gatunku zwierzęcia gospodarskiego, także jego wieku i wydajności oraz systemu utrzymania,
-określenie maksymalnych dawek nawozów azotowych dla upraw w plonie głównym.
W programie zostanie określony również sposób dokumentowania jego realizacji: sposób dokumentacji zabiegów agrotechnicznych związanych z nawożeniem oraz jakie podmioty będą zobowiązane do opracowania planu nawożenia.
Zapisy programu będą obowiązywać rolników z zależności od liczby utrzymywanych zwierząt, wielkości gospodarstwa i intensywności prowadzonej produkcji.
Projekt programu opracowuje minister właściwy do spraw gospodarki wodnej w uzgodnieniu z ministrem właściwym do spraw rolnictwa w terminie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia ustawy.
Za nieprzestrzeganie zapisów programu w ustawie przewidziano kary w zależności od zakresu i stopnia nieprawidłowości. Maksymalne stawki wynoszą:
1) 2000 zł za stosowanie nawozów niezgodnie z przepisami
2) 3000 zł za przechowywanie odchodów zwierzęcych niezgodnie z przepisami
3) 500 zł za prowadzenie dokumentacji realizacji programu działań niezgodnie z przepisami albo za jej brak;
4) 500 zł za brak planu nawożenia azotem, jeżeli jest wymagany
Określone w programie działań praktyki nałożą nowe obowiązki na rolników, ale przyczynią się do ograniczenia negatywnego wpływu nawożenia na jakość wody.