Jagoda kamczacka to roślina, ciągle mało popularna. A to szkoda bo to wyjątkowy krzew, który przy minimalnym nakładzie pracy daje wartościowe owoce i to wtedy, kiedy jest ich tak niewiele, a my po okresie zimy z utęsknieniem czekamy na pierwsze świeże owoce.
Rodzaj Lonicera, jest bardzo liczny gatunkowo i ma swoich dziko rosnących reprezentantów szeroko rozprzestrzenionych na całej półkuli północne, także i w naszym kraju. Rośliny zielne i pnące nazywane są wiciokrzewami, natomiast krzewy i niewielkie drzewa – suchodrzewami. Około stu gatunków uprawianych jest jako rośliny ozdobne, ze względu na silnie pachnące, efektowne kwiaty i pnący pokrój. Inne gatunki natomiast mogą się poszczycić jadalnymi owocami. Jako roślina owocowa uprawiana jest odmiana wiciokrzewu sinego L. caerulea var. kamtschatica znana właśnie pod nazwą jagody kamczackiej. Owoce jagody kamczackiej można pozyskiwać bardzo wcześnie w sezonie wegetacyjnym, bowiem niektóre odmiany dojrzewają w połowie maja, nawet do 10-14 dni przed pierwszymi odmianami truskawek.
Uprawa jagody kamczackiej
Nie jest specjalnie trudna. Roślina ta nie ma zbyt dużych wymagań klimatycznych i glebowych. Warty podkreślenia jest fakt, że krzewy są odporne na mróz. Znoszą spadki temperatury nawet do -45 st. C, oraz przymrozki wiosenne do -8 st. C. Cecha ta jest rzadko spotykana u krzewów jagodowych. Przy sadzeniu roślin należy unikać gleb zbyt lekkich, piaszczystych, bądź zlewnych i gliniastych. Gatunek ten dobrze rośnie na glebach VI i V klasy, o pH 6,0-6,5. Stanowisko powinno być słoneczne aby owoce dobrze się wybarwiały. Należy też pamiętać, że im więcej słońca tym bardziej słodkie będą jagody. Jagoda kamczacka to roślina długowieczna, na dobrym stanowisku może owocować nawet i 30 lat dlatego wybór miejsca pod plantację jest tak istotny. Jagoda kamczacka nie znosi konkurencji chwastów, dlatego ważne są odpowiednie przygotowanie stanowiska pod nasadzenia, uwzględniające dokładne odchwaszczenie oraz walka z chwastami w kolejnych latach prowadzenia uprawy. Nawożenie powinno być oparte o wyniki analizy gleby, na podstawie której ustalamy wysokości dawek NPK. Przed sadzeniem dobrze jest wzbogacić glebę nawozami naturalnymi – kompostem lub obornikiem (ok. 8 t/ha), które w swym składzie zawierają dość duże ilości azotu. Podczas wegetacji rośliny zasilamy dwukrotnie, raz wiosną, na początku kwietnia, drugi raz latem, na początku lipca, po zbiorach. Przy średniej zasobności stosujemy na ogół na ha: 80–120 kg N, 50–80 kg K2O, 50–60 P2O5. Podczas sadzenia krzewów na plantacjach towarowych należy zachować odległości między rzędami pozwalające na zbiór kombajnem. Zalecany rozstaw to 4–4,5 x 0,7 m. W przypadku uprawy na mniejszą skalę, z przewidywanym zbiorem ręcznym, krzewy sadzimy w rozstawie 2,5 x 0,7 m w rzędzie, o 3 cm głębiej niż rosły w szkółce, w dołku o głębokości 30 cm, wypełnionym ziemią wymieszaną z dobrze rozłożonym obornikiem lub kompostem. Koniecznie należy pamiętać, że jagoda kamczacka należy do krzewów obcopylnych, a więc, aby zaowocowała na plantacji wymagane są co najmniej dwie odmiany. Pielęgnacja jagody kamczackiej nie wymaga żadnych specjalnych zabiegów. Początkowo rośliny rosną bardzo powoli, co może być dodatkowym plusem uprawy jagody kamczackiej, gdyż cięcie roślin właściwie rozpoczynamy dopiero w 6–7 roku po posadzeniu. Po tym okresie konieczne jest już coroczne odmładzanie krzewu, polegające na wycinaniu najstarszych pędów z ukierunkowaniem na te pokładające się, zbyt zagęszczające oraz uszkodzone.
Jak już wspomniano wielką zaletą jagody jest jej bardzo wczesne owocowanie już do połowy maja. W zależności od odmiany owoce mogą być owalne, walcowato-eliptyczne, bądź kubkowate, osiągające nawet wielkość do 3 cm długości. Owoce wybarwiają się na granatowo i tak jak owoce borówki pokryte są woskowym nalotem. Ich smak można określić jako kwaśno-słodki. Chociaż krzewy jagody kamczackiej rosną powoli, to jednak 3 roku po posadzeniu możemy zebrać ok. 500 g owoców z krzewu, natomiast pełnię owocowania rośliny osiągają w 6 roku po posadzeniu i wtedy z jednego krzewu możemy pozyskać nawet do 5 kg owoców. Pewnym problemem podczas zbioru może być nierównomierność dojrzewania owoców oraz fakt że dość łatwo po dojrzeniu osypują się z krzewów.
Odmiany
Ważny jest dobór odmian w zależności od przeznaczenia owoców. W polskich szkółkach dostępne są już odmiany hodowli polskiej, ale także rosyjskiej i kanadyjskiej. Podczas selekcji nowych odmian przede wszystkim zwracana jest uwaga na odporność na choroby, pokrój krzewu, równomierność dojrzewania owoców, a także ich wysoką jakość. Do uprawy jagody kamczackiej na owoc deserowy, czyli bezpośredniej konsumpcji warto wybierać jedynie te odmiany, których masa owoców zawiera się w przedziale od 1,6-1,9 g. Kryteria te spełniają odmiany kanadyjskie, tj. ‘Borealis’, ‘Aurora’, ‘Honeybee’, a także rosyjskie – ‘Vostorg’, ‘Morena’, ‘Streżewczanka’, ‘Docz' Velikan’, ‘Baczkarskij Velikan’. Natomiast do towarowej uprawy warto wybrać odmiany przystosowane do zbioru mechanicznego, tzn. wykazujące tendencje do osypywania się owoców w kilkudziesięciu procentach, np. ‘Bakczarskij Velikan’, Gordost’ Bakczara’, ‘Silginka’, ‘Tundra’, a także odmiany hodowli polskiej ‘Wojtek’ i ‘Zojka.
Owoce
Owoce jagody kamczackiej to jedne z najwcześniej dojrzewających owoców w naszych ogrodach. Pojawianie się jagód tak wcześnie, szybciej aniżeli truskawek, to nie jedyna zaleta tego krzewu. O owocach tych można właściwie powiedzieć, że to „samo zdrowie” - zawierają witaminę C, A żelazo, jod i miedź oraz cenne substancje zwalczające wolne rodniki.
Właściwości jagody kamczackiej od wieków były doceniane i wykorzystywane w medycynie ludowej północnej Rosji, Chin oraz Japonii jako surowiec wzmacniający, o działaniu obniżającym ciśnienie tętnicze i zmniejszającym ryzyko zawału serca, zapobiegający anemii, spowalniający rozwój jaskry, jako lek pomocny w chorobach układu pokarmowego oraz zakażeniach bakteryjnych. Przez mieszkańców japońskiej wyspy Hokkaido owoce te są nawet nazywane "eliksirem życia".
Niewielkie, granatowe owoce jagody kamczackiej mogą stanowić cenne źródło witaminy C dla naszego organizmu. Zawierają bowiem od 30,5 do 186,6 mg kwasu askorbinowego na 100 g świeżej masy, co jest porównywalne do zawartości witaminy C w owocach czerwonej porzeczki (25,6-40,0 mg/100 g), pomarańczy (54,0 mg/100 g świeżej masy) czy owocach kiwi (29,0-80,0 mg/100 g świeżej masy), uznanych przecież przez nas za bogate źródła witaminy C. Jednak za najważniejsze składniki jagody kamczackiej uważa się związki fenolowe, takie jak antocyjany, flawonoidy, proantocyjanidyny oraz kwasy fenolowe. Antocyjany stanowią przeważającą grupę polifenoli w owocach jagody kamczackiej. Związki te mają silne właściwości przeciwutleniające, dzięki czemu pomagają zapobiegać wielu chorobom, u których podłoża leży stres oksydacyjny. Wartość ORAC (zdolność pochłaniania reaktywnych form tlenu) dla jagód kamczackich jest jedną z najwyższych wśród wszystkich owoców. Zawartość polifenoli w owocach jagody jest na tyle duża, że w znacznym stopniu mogą one zapobiegać powstawaniu miażdżycy. Po drugie, bogactwo antocyjanów korzystnie wpływa na profil lipidowy, co przekładać się może na utrzymywanie właściwego poziomu cholesterolu we krwi. Oprócz tego antocyjany mogą wspomagać leczenie chorób oczu. To dzięki właściwościom, poprzez które owe substancje zmniejszają kruchość naczyń włosowatych, usprawniają przepuszczalność nabłonka, sprawiają, że oko lepiej adaptuje się do widzenia w warunkach zapadającego zmierzchu. Jagoda kamczacka to także sprzymierzeniec w walce z chorobami naszych czasów – nowotworami i cukrzycą. Antocyjany w niej zawarte bardzo skutecznie powodują wygaszanie wolnych rodników tlenowych. Jak zaznaczają specjaliści, antocyjany blokują zdolności komórek do patologicznego nowotworzenia. Naukowcy doszli również do wniosku, że owoce jagody kamczackie łagodzą zaburzenia metabolizmu glukozy i lipidów, spowodowane niewłaściwą dietą, które zwiększają ryzyko zachorowań na cukrzycę. Jagoda kamczacka znajduje szerokie zastosowanie w leczeniu infekcji wirusowych i bakteryjnych. Ponadto owoce mają właściwości odtruwające, dlatego stosuje się je przy zatruciach metalami ciężkimi czy lekarstwami. Sokiem owoców można leczy wrzody i liszaje, natomiast wywar poleca się do płukania jamy ustnej i gardła przy chorobach dziąseł, nieżytach, anginie. W najnowszych badaniach potwierdzono także właściwości antyzapalne jagód, a także łagodzące przy pokarmowych dolegliwościach alergicznych.
Dojrzałe owoce jagody kamczackiej w smaku są słodko-kwaśne z lekką nutą goryczki. Stanowią bardzo przyjemną mieszankę smaków borówki czernicy (czarnej jagody), borówki amerykańskiej i jeżyny. Ich miąższ oraz sok jest zabarwiony na ciemnoczerwono. Można je spożywać w stanie świeżym lub też wykorzystywać do produkcji soków, dżemów, nalewek bądź wina. Można je mrozić – w tej formie są świetnym dodatkiem do deserów lodowych, oraz suszyć. Można ją zmiksować z jogurtem naturalnym, by uzyskać bardzo smaczną i zdrową przekąskę. Doskonale nadaje się jako nadzienie do pierogów, drożdżówek, rogalików, babeczek czy jako polewa do serników. Łyżeczka rozdrobnionej jagody dodana zimą do herbaty, pomoże przyrządzić rozgrzewający napój o prozdrowotnych właściwościach. Natomiast z ususzonych owoców można przygotować napar, który zahamuje rozwój wirusów. Łyżeczkę suszu zalewamy szklanką wrzątku i odstawiamy na kwadrans, pod przykryciem. Po tym czasie napar przecedzamy i pijemy. Napar ten jest przydatny przy leczeniu zapalenia gardła.
Pomysłów na jagodę kamczacką w kuchni może być naprawdę wiele. A co najważniejsze właściwości związków przeciwutleniających zawartych w owocach są niezmienne mimo gotowania. Przetwory z owoców jagody kamczackiej zachowują całe dobrodziejstwo antyoksydacyjne.
Opracowała:
Marta Dobrowolska
Opracowano na podstawie:
Szot, T. Lipa, B. Sosnowska „Jagoda kamczacka – właściwości prozdrowotne owoców i możliwości ich zastosowania”